روزهایی که شیعیان به مناسبت شهادت حضرت فاطمه(س) عزاداری می‌کنند. درباره روز شهادت حضرت زهرا اختلافاتی بین روایات مختلف وجود دارد. در ایران دو روز (۱۳ جمادی‌الاول و ۳ جمادی‌الثانی)، روزهای احتمالی‌ شهادت حضرت زهرا(س) دانسته می‌شود. این دو روز و روزهای قبل و بعد از آن، به فاطمیه اول و فاطمیه دوم مشهورند. شیعیان عراق و به‌ویژه نجف سه روز (۸ ربیع‌الثانی به علاوه دو روز پیش‌گفته) را برای شهادت حضرت زهرا(س) عزاداری می‌کنند. از میان احتمالات موجود درباره روز شهادت فاطمه(س)، ۳ جمادی‌الثانی در میان شیعیان مشهورتر است. این روز در ایران تعطیل رسمی است و بعضی از مراجع تقلید در قم به صورت پیاده‌روی در عزاداری شرکت می‌کنند.

روز شهادت

روز دقیق شهادت حضرت زهرا(س) بر اثر نقل‌های مختلف تاریخی و نیز روایات متفاوت از ائمه، دقیقا مشخص نیست. برخی‌ آن را چهل روز بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص)، برخی‌ ۷۲ روز، گروهی ۷۵ روز، عده‌ای‌ ۹۵ روز، گروهی سه ماه، و پاره‌ای دیگر شش ماه بعد از رحلت حضرت رسول(ص) دانسته‌اند.^[۱]

سابقه عزاداری برای حضرت زهرا(س)

در زمان حیات ائمه اطهار(ع)، غالبا شیعیان اجازه عزاداری نداشتند^[۲] ولی نقل‌هایی از عزاداری اهل بیت(ع) برای حضرت زهرا(س) رسیده است.^[۳] حضرت علی(ع) در زمان دفن حضرت فاطمه(س) به عزاداری پرداخت و خطاب به رسول الله(ص) از مظلومیت حضرت فاطمه(س) سخن گفت.^[۴] همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است که برای حضرت زهرا(س) عزاداری می‌کردند و در روضه خود از ماجرای سقط حضرت محسن(ع) و کتک خوردن حضرت زهرا(س)، یاد کرده‌اند.^[۵] قاضی عبدالجبار معتزلی (متوفی سال ۴۱۵ق) در کتاب دلائل النبوة گزارش کرده است: عده‌ای از شیعیان در مناطقی از جمله مصر، دمشق، بغداد، الرمله، عسقلان و جبل السماق برای حضرت زهرا(س) و فرزندش حضرت محسن(ع) عزاداری می‌کردند.^[۶] ابن اثیر معتقد است هر زمانی که شیعه صاحب قدرت بوده، به عزاداری برای اهل بیت(ع)‌ پرداخته است. دولت‌های آل بویه،‌حمدانیان و فاطمیون در مصر از جمله دوره‌هایی است که او مثال می‌زند.^[۷]

فاطمیه اول

بر اساس برخی نقل‌های تاریخی شهادت حضرت فاطمه(س) در روز ۱۳ جمادی‌الاول و بعد از گذشت ۷۵ روز از رحلت پیامبر اسلام(ص) واقع شده است.^[۸] شیعیان به این روز و چند روز قبل و بعد از آن، فاطمیه اول می‌گویند. در برخی مناطق شیعه‌نشین، مراسم عزاداری حضرت فاطمه از فاطمیه اول شروع شده و تا فاطمیه دوم ادامه می‌یابد. در بین شیعیان مرسوم است که در این روز و برخی روزهای قبل و بعد از آن، مراسم روضه‌خوانی و ذکر مصیبت در مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و نیز در خانه‌ها برگزار می‌کنند.

فاطمیه دوم

بر اساس حدیثی که ابو بصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است، شهادت حضرت فاطمه(س) در روز سه‌شنبه ۳ جمادی‌الثانی بوده است.^[۹] عزاداری ایام فاطمیه معمولا در فاطمیه دوم شور بیشتری پیدا می‌کند. در قم بعد از تأسیس حوزه علمیه قم و زعامت شیخ عبدالکریم حائری، عزاداری در این روزها احیاء شد.^[۱۰]

تعطیلی در ایران

از سال ۱۳۷۹ش بر اساس تصویب دولت جمهوری اسلامی ایران، روز ۳ جمادی‌الثانی به مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) تعطیل رسمی اعلام شد. این تعطیلی به پیشنهاد آیت‌الله حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه ، به رئیس‌جمهور وقت، سید محمد خاتمی به تصویب دولت رسید.^[۱۱]

بعد از اعلام این تعطیلی، مراسم عزاداری فاطمیه در ایران گسترش بیشتری یافت. بعضی از مراجع تقلید شیعه در این روز به همراه شیعیان و دسته‌های عزاداری پیاده‌روی می‌کنند. مسیر این پیاده‌روی در مشهد به سمت حرم امام رضا(ع) و در قم به سمت حرم حضرت معصومه(س) است.^[۱۲]

برپایی نمایشگاه

در سال‌های اخیر همزمان با ایام فاطمیه، در برخی شهرهای ایران بویژه در قم و تهران ماکت‌هایی از محله بنی هاشم، خانه حضرت زهرا، بیت‌الاحزان، بقیع، غدیر خم و... ساخته می‌شود و مورد بازدید عمومی قرار می‌گیرد.^[۱۳]

مدت عزاداری

در سنت شیعیان مدت خاصی برای عزاداری وجود ندارد و معروف شدن دهه اول یا دوم در سال‎های اخیر با تأسی به دهه اول محرم صورت گرفته و روایت یا سنتی که چنین توصیه‌ای داشته باشد در دست نیست. شیعیان با توجه به اعتقادی که به جایگاه دختر رسول خدا(ص) دارند و شهادت ایشان را در راه دفاع از حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) می‌دانند، این ایام را بزرگ می‌دارند.^[۱۴]

زمان این دو دهه نیز در شهرهای مختلف، متفاوت است ولی معمولاً بنابر قول ۷۵ روز، به دهه دوم جمادی الاول، از دهم تا بیستم آن دهه فاطمیه اول و طبق قول ۹۵ روز، به دهه اول جمادی الثانی از اول تا دهم آن، دهه فاطمیه دوم گفته می‌شود.^[۱۵] برخی از مراجع تقلید شیعه توصیه کرده‌اند در هر فاطمیه سه روز به مراسم عزا اختصاص داده شود. به این صورت که روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ جمادی الاول در فاطمیه نخست و روزهای ۱، ۲ و ۳ جمادی الثانی به عنوان فاطمیه دوم عزاداری شود.^[۱۶] همچنین به عقیده آیت‌الله صافی گلپایگانی، آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله مکارم شیرازی محدوده عزاداری ایام فاطمیه از ۱۳ جمادی‌الاول تا ۳ جمادی الثانی به مدت ۲۰ روز است.^[۱۷]

فاطمیه در دیگر کشورها

در کشورهایی همچون عراق، پاکستان،^[۱۸] آذربایجان، تاجیکستان، ^[۱۹] و استرالیا ^[۲۰] نیز در ایام فاطمیه مراسم سوگواری برگزار می‌شود. در اروپا نیز مراکزی همچون مرکز اسلامی هامبورگ^[۲۱] مرکز اسلامی امام علی استکهلم مراسم فاطمیه در این کشورها از سه تا پنج شب ادامه دارد