جایگاه عبادت و نماز در دین
جایگاه نماز در دین
دین، مجموعه ای است به هم پیوسته و درهم تنیده که سعادت دنیا و آخرت فرد و جامعه را تضمین می‌کند، به عبارت کاملتر، دين، مجموعه (سيستم) حقايقى هماهنگ و متناسب از نظامهاى فکرى (عقايد و معارف)، نظام ارزشى (قوانين و احکام) و نظام پرورشى (دستورات اخلاقى و اجتماعى) است که در قلمرو ابعاد فردى، اجتماعى و تاريخى از جانب پروردگار متعال براى سرپرستى و هدايت انسانها در مسير رشد و کمال الهى ارسال مىگردد.
با اینکه همۀ عناصرِ دین مقدسند، اما از نظر اهمیت، با یکدیگر متفاوتند. در جغرافیای دین، بعضی از عناصر، قلۀ این سرزمین، برخی دامنه و بعضی دشت‌های منتهی به این سرزمین هستند. پیامبر عزیز اسلام (صلی الله و علیه و آله) در بسیاری از روایات «دین» را به پیکر انسان تشبیه کرده است؛ برای مثال، بعضی از اجزای دین را به «سر»، بعضی را به «چشم» و بعضی را به «دستِ» انسان تشبیه فرموده است. اگر بتوانیم بهگونهای جایگاه هر عنصر را در مجموعۀ دین شناسایی کنیم، به صورت معقول و متوازن وقت خواهیم گذاشت و روی آنها سرمایه گذاری خواهیم کرد. مثلاً اگر بدانیم نماز، حجاب و یا روزه از مسائل درجة یک هستند یا درجة دو یا درجة سه، این امر به ما کمک می‌کند برای چه بخش‌هایی از دین، وقت بیشتری بگذاریم. بنابراین، باید برای یافتن روش صحیح زندگیِ دینی، بیشتر تأمل کنیم.
اهمیت نماز در قرآن
قرآن کریم حدود هزار بار به موضوع «نماز» اشاره کرده است. در اسلام، چه در آیات قرآن و چه در احادیث به هیچ موضوعی به این اندازه پرداخته نشده است. حدود صد بار کلمۀ «صلوة» و مشتقاتش و حدود نهصد بار کلمات مرتبط با نماز، مانند عبادت، سجده، قنوت، رکوع، قبله، غسل، تیمم، مسجد و... در قرآن آمده است. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه و آله) فرمودند: «وقتی به پیامبری مبعوث شدم، اولین واجبی که از آسمان برای امّت من فرود آمد، نماز بود». موضوعات دیگر مانند روزه، خمس، زکات بعد از سیزده سال در مدینه تشریع شده است، شاید حکم حجاب، حج، جهاد و... بعد از بیست سال آمده باشد، اما نماز از روز اول بوده است.
بنابراین، موضوعی که می‌خواهیم دربارة آن گفتوگو کنیم، مانند اکسیژن در رگهای بدن است. در قرآن کریم مسئله «نماز» در کنار توحید، نبوت و معاد آمده است. ما نماز را جزء فروع دین به شمار میآوریم، اما بر اساس فرهنگ قرآنی، نماز در کنار ایمان به خدا، ایمان به کتابهای آسمانی، ایمان به قیامت و ایمان به پیامبران آمده است. این امر، گویای نکتة بسیار مهمی است. سخنان پیامبر اسلام (صلی الله و علیه و آله) دربارۀ نماز نیز جای بسی تأمل است؛ سخنانی نظیر: «نماز، سرِ دین است»1، «نماز، ستون دین است»2، «نماز، پرچم دین است»3 و «نماز، کلید بهشت است»4.
هدفِ خلقت انسان
قرآن کریم، فلسفۀ خلقت جن و انس را «عبادت» معرفی می‌کند. بدیهی است که یکی از مصادیق مهم عبادت، نماز است. خداوند متعال در قرآن میفرماید: ﴿وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾؛5 جن و انس را جز برای عبادت نیافریدم.
فسلفۀ بعثت همۀ انبیای الهی
در سورۀ مبارکۀ «نحل» می‌خوانیم فسلفۀ بعثت همۀ انبیاء، دعوت به عبادت و دوری از طاغوت معرفی شده است: ﴿وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَ اجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ﴾؛6 (ما برای هر امتی، فرستادهای را اعزام کردیم،؛ اعلام کند که: خدا را بپرستید و از پرستش طاغوت بپرهیزید). بنابراین، نماز در دین حائز رتبة یک بوده و دارای جایگاه برجستهای است.
1. الصلاة رأس الاسلام (بحارالانوار، ج 17، ص 127؛ ميزان الحكمه ،ج 5، ص 367). موضِعِ الصَّلاة مِنَ الدِّين کَموضِعِ الرَّأسِ مِنَ الجَسَد (کنز العمال، ج7، ح18972).
2. الصَّلاة عِمَادُ دِينُکُم (ميزان الحکمه، ج 5، ص 370).
3. عَلَمُ الاسلامِ الصَّلاة (کنز العمال، ج 7، ص 279، ح 1887).
4. الصَّلاة مِفتَاحُ الجَّنَّه (نهج الفصاحه، ح 158).
5. ذاریات: 56. 6. نحل: 36.